Het Teylers Museum is het oudste museum van Nederland. ‘Sterker nog: het oudste museum ter wereld,’ corrigeert directeur Marc de Beyer. ‘Er bestaan musea met oudere collecties, maar die zijn gehuisvest in spiksplinternieuwe gebouwen. En wij zitten nog in de originele achttiende-eeuwse zalen.’ Het museum is opgericht met de nalatenschap van Pieter Teyler, een vermogende Haarlemmer. Hij wees vijf vrienden aan, die na zijn overlijden de erfenis moesten gebruiken om kennis te verzamelen en verspreiden. Het vijftal brengt het Teylers Museum tot stand, met een collectie die een combinatie is van wetenschap en kunst. ‘Dat is bij uitstek een gedachte die past bij de tijd, de Verlichting,’ zegt de directeur. ‘Het allereerste object in de collectie was de encyclopedie van Denis Diderot en Jean le Rond d'Alembert. Alles wat men op dat moment weet wordt vastgelegd in een grote publicatie, waar wij de meest complete versie van in huis hebben.’

Teylers Museum is vanaf het begin een onderzoeksinstituut geweest, beroemd door met name natuurkundige Lorentz die er halverwege de twintigste eeuw heeft gewerkt. Lorentz studeerde jarenlang op de krachtendruk van bijvoorbeeld dijken, dankzij zijn inzichten kon de Afsluitdijk worden gebouwd. ‘Die sluizen zijn niet voor niks naar hem genoemd’, zegt Marc. ‘Op zondag kon iedereen naar het museum komen om een lezing van de natuurkundige bij te wonen, waarin hij bijvoorbeeld uitlegde hoe de bliksem werkte. Einstein zag hem zelfs als zijn mentor, hij bezocht Haarlem regelmatig.’

Museumdirecteur Martinus van Marum liet al in 1784 in een van de zalen van het museum een elektriseermachine bouwen om proeven met elektriciteit te kunnen doen. ‘Een joekel van een machine, die ook op de wereldtentoonstelling is getoond. Er konden vonken van maar liefst zestig centimeter mee worden opgewekt. Indrukwekkend, dat leek Napoleon ook. Hij bezocht het museum in 1807 en wilde de machine graag werkend zien. De natuurkundige wordt opgetrommeld om de elektriseermachine te demonstreren, maar helaas was het toen regenachtig, dus het lukte niet.’

De collectie bevat niet alleen historische telescopen, mineralen, boeken en fossielen, maar ook interessante kunstvoorwerken, zoals een verrassende collectie tekeningen. ‘In 1790 werden ongeveer 1.700 tekeningen aangeschaft, een verzameling van een Zweedse koningin. Een ongekende schat, want daar zitten onder meer twaalf tekeningen van Raphaël en 25 tekeningen van Michelangelo tussen, die hij maakte ter voorbereiding op zijn fresco op het plafond van de Sixtijnse kapel.’ De directeur, van oorsprong kunsthistoricus, leert elke dag weer nieuwe dingen. ‘Kunst is mijn natuurlijke habitat, van de wereld van wetenschap heb ik beduidend minder verstand. Maar ik heb er wel een enorme passie voor ontwikkeld. Mijn gebrek aan kennis is overigens geen ramp, want we werken hier samen met fantastische mensen die er enorm veel weten en dat graag delen.’

De combinatie van kunst en wetenschap is op dit moment te ervaren in de expositie van hedendaags kunstenaar Jakub Kudsk Steensen in het museum. ‘Hij heeft een videokunstwerk gemaakt van de tienduizenden foto’s die hij nam in de gletsjergrot in de Zwitserse Arolla-gletsjer. Zijn kunstwerk is een indrukwekkende ervaring, die je de indruk geeft dat je in de gletsjergrot kunt afdalen. Dat combineren we met boeken uit de negentiende eeuw uit onze collectie, waarin die Arolla-gletsjer ook is beschreven en afgebeeld. Toen was de gletsjer veel groter dan nu, dus op die manier adresseren we ook de actualiteit van klimaatverandering.’

De combinatie van kunst en wetenschap kan interessante inzichten opleveren. Laat kunstenaars en wetenschappers bijvoorbeeld samen onderzoeksvragen formuleren, stelt de directeur voor. ‘Kunstenaars kunnen relevante vragen stellen over deze ingewikkelde maatschappij. Wetenschap en kunst is in de loop der jaren uit elkaar gedreven, terwijl ik denk dat we als samenleving wel wat creatief gedachtengoed kunnen gebruiken.’

Mensen verwonderen en de wereld een beetje beter maken aan de hand van kunst en wetenschap, dat is de missie van het Teylers Museum in Haarlem. Hoe slaagt het museum daarin? En wat hebben historische wetenschappers zoals Lorentz en Einstein ermee te maken? Luister naar het volledige interview met Marc de Beyer, directeur van het Teylers Museum, in deze aflevering van Goed Doen, de podcast-serie van Van Lanschot waarin Marnix Kluiters in gesprek gaat met bestuurders van goede doelen in Nederland.