Filantropie een kwestie van vertrouwen

Nederlanders zijn vrijgevig als het gaat om filantropie, ofwel het schenken aan goede doelen. De overheid erkent de waarde van filantropische (particuliere) initiatieven en stimuleert deze met fiscale aftrek en vrijstellingen. Die zijn van toepassing als het ontvangende goede doel de fiscale ANBI-status (algemeen nut beogende instelling) bezit.

Naast goede doelen kunnen ook culturele instellingen, kerken en andere religieuze instellingen de ANBI-status hebben. De afgelopen jaren hebben er enkele evaluaties plaatsgevonden van de ANBI en het gebruik van de giftenaftrek. Hieruit kwam onder andere naar voren dat er een kans bestaat dat (zeer) vermogende gevers mogelijk misbruik kunnen maken van de giftenaftrek.

Op verzoek van het kabinet verscheen medio 2022 het rapport ‘Licht uit, spot aan: de vermogensverdeling’. In dit rapport werden onder andere tien opmerkelijke fiscale constructies aangehaald die kunnen bijdragen aan vermogensongelijkheid. Eén van die constructies was het schenken met een periodieke gift aan een ANBI die de gever zelf heeft opgericht.

Periodieke giften aan goede doelen waren tot voor kort volledig en onbeperkt aftrekbaar. Net als voor iedereen was het daardoor ook voor vermogenden mogelijk om met periodieke giften aan goede doelen hun inkomstenbelasting te verlagen. Dat kon ook wanneer periodieke giften werden gedaan aan een ANBI die de schenker zelf had opgericht. In het onderzoek werd aangegeven dat dit mogelijk zou kunnen leiden tot misbruik en dat is voor de overheid aanleiding geweest om in te grijpen.

Ondanks protesten uit de goede doelensector heeft het kabinet de periodieke giftenaftrek in het Belastingplan 2023 gemaximeerd tot € 250.000 per jaar. De wijziging is inmiddels goedgekeurd door de Tweede en Eerste Kamer en per 4 oktober 2022 met terugwerkende kracht ingegaan. Maar op 13 december 2022 heeft de Eerste Kamer een motie aangenomen waarmee het kabinet verzocht wordt om in kaart te brengen welke ANBI's getroffen worden door deze maatregel.

Overigens zal later dit jaar de giftenaftrek in zijn geheel worden geëvalueerd. Voor periodieke giften die voor 4 oktober 2022, 16:00 uur zijn gedaan geldt een overgangsrecht; deze periodieke giften blijven tot en met 31 december 2026 volledig aftrekbaar.

De maatregel raakt zowel gevers als ontvangers. Toen het voorstel werd ingediend, is ook aangegeven dat het niet de bedoeling is dat hiermee de geefbereidheid wordt aangetast. Maar wat betekent deze maatregel voor de bereidheid van vermogenden om (veel) te geven en bijvoorbeeld nieuwe initiatieven te starten? Via vermogensfondsen en fondsen op naam worden namelijk een groot deel van de filantropische initiatieven in Nederland mogelijk gemaakt.

De Eerste Kamer wil weten welke goede doelen hierdoor geraakt worden. Het is mogelijk nog interessanter om te bepalen of er wellicht programma’s worden uitgesteld, ingeperkt of eerder stopgezet. Wat betekent dat voor de samenleving? Het is dus heel belangrijk om te evalueren wat de uitwerking van deze maatregel is, zodat eventueel kan worden bijgestuurd.

Een goed geefklimaat vraagt om goede regels, goed toezicht maar bovenal vertrouwen: vertrouwen dat filantropische giften uit vrijgevigheid goed worden besteed en een positief verschil maken in de samenleving.

Als uw bestaande periodieke giften in totaal hoger zijn dan € 250.000 per jaar en die ook na 2026 doorlopen, dan zal vanaf 2026 de fiscale aftrekbaarheid hiervan voor u lager worden.

Hoewel de giftenaftrek van nieuwe periodieke giften nu dus beperkt is tot € 250.000 per jaar, kan het nog steeds zo zijn dat u hogere giften aan goede doelen overweegt of dat u misschien zelf een vermogensfonds zou willen oprichten. Ook dan kan het nog steeds interessant zijn om meer te geven, want:

1. uw gift wordt door het ontvangende goede doel netto ontvangen, ongeacht de aftrek die u mogelijk zelf heeft;
2. als u aan een goed doel geeft verlaat de waarde van de gift uw vermogen en verlaagt dat de grondslag voor uw belasting in Box-3;
3. fiscale optimalisatie is lang niet voor iedereen een belangrijke drijfveer om te geven aan goede doelen. Een verschil kunnen maken en bijdragen aan een betere wereld zijn dat vaak wel.